Gelukkig nieuwjaar... insgelijks...

Insgelijks..
Het woord voert me terug in de tijd, alsof ik in een tijdmachine stap.
Vijf-en-veertig jaar terug.....

....Het is vrijdagmiddag kwart over 3. Ik zit in het bijlokaaltje van de meesters en de juffrouw, aan een grote tafel samen met de meisjes van de school te breien. De hoofdmeester komt binnen. Hij draagt een grijs pak, heeft grijs haar en gepoetste schoenen. Hij loopt naar de handwerkjuffrouw. Ze is een keurige vrijgezelle dame met plooirok, vleeskleurige kousen en een witte blouse met sjaalkraag. Het blonde haar draagt ze altijd precies hetzelfde in een ordelijke permanent, alsof ze zo geboren is. Meester steekt zijn hand uit, juffrouw doet hetzelfde. Ze geven elkaar een hand.
'Goed weekend.' zegt de meester.
'Insgelijks,' zegt de juffrouw.
Dat woord, elke vrijdagmiddag om kwart over drie.

Insgelijks.
Jaren heb ik het gehoord, elke vrijdagmiddag.
En daarna was het weg. Verdwenen.
insgelijks... een woord van vroeger.
Maar opeens rolt het weer voor mijn voeten.
Hier en nu zeg ik: 'Gelukkig nieuwjaar.' De ander zegt: 'Insgelijks.'
Het voert me mee.
Terug in de tijd.
-insgelijks-

Terug in de tijd...
Elke vrijdagmiddag hadden wij, de meisjes van school, nuttige handwerken.
De jongens hadden cijferen of handenarbeid. Ze waren om kwart over drie vrij. De meester ook. Hij ging naar huis nadat hij de juffrouw 'goed weekend' had gewenst en de juffrouw hem 'insgelijks' had gewenst.
De meisjes breiden door tot 4 uur. Daarna moesten alle handwerkspullen opgeruimd in het handwerkhok. En als de juffrouw daarna nog een vergeten speld zag, moest die speld speciaal gebracht. Door de gang naar het handwerkhok. Ik weet nog dat ik de speld ergens onderweg in het gangetje liet vallen.

Het eerste handwerkje dat we maakten was het inktlapje.
Twintig steken op de breinaald.
En vervolgens: insteken, doorhalen en afwerpen. Insgelijks.
Insteken doorhalen en afwerpen. Insgelijks.
Al die twintig steken. Insgelijks. Iedere x hetzelfde. Ik kan het nog.
Uiteindelijk werden het drie lapjes met twintig ribbels.
Rood, geel en groen, met een verbindingsknoop.
Dat inktlapje was vanwege de inktpen, de inktpot en de inktvlek.
Ik kom uit de tijd dat schoolbankjes ingebouwde inktpotjes hadden, zoals je tegenwoordig keukens hebt met ingebouwde afwasmachines en broodroosters. Wij hadden ingebouwde inktpotjes. Daarin doopten we inktpennen om te schrijven in schriften met lijntjes. Op school leerden we tussen de lijntjes schrijven en insgelijks leerden we ons binnen de lijntjes te bewegen.
Dat lijkt van andere orde, maar terugkijkend zie ik overeenkomsten
....ofwel ik zie insgelijkheid...

Als de inkt in het inktpotje op was, moesten we een vinger opsteken en als de meester dan knikte, zeiden we: 'meester mijn inkt is op.' Dan vulde meester het inktpotje bij uit de grote inktfles die op zijn bureau stond.
Knoeien met inkt was niet toegestaan (denk aan het gebreide inktlapje) Werd er wel geknoeid en zat er een vlek in het schrift, dan moest die met vlekverwijderaar verwijderd worden. Dat gebeurde volgens het bovengenoemde ritueel. Vinger opsteken, knikje van de meester, vlekverwijderaar halen, vlek verwijderen, verwijderaar terugbrengen.
Vlekken vergeten te verwijderen werd bestraft met strafregels.
Twintig x moest ik dan opschrijven: 'Ik mag geen vlekken dulden.'
Toen mijn zusje zeven jaar later bij dezelfde meester gestraft werd voor een vergrijp insgelijks, was de straf veertig x: ik mag geen vlekken dulden.

In die tijd werden overtredingen op school niet geduld en bestraft met strafregels.
Schrijven moest binnen de lijntjes en leven moest ook binnen de lijntjes.
En daarom leerden meisjes handwerken.
En jongens leerden cijferen en handenarbeid.
Insgelijks, insgelijks, insgelijks.
Elke vrijdagmiddag om kwart over 3.

Na al die jaren, hoor ik opeens: -insgelijks-
Gelukkig nieuwjaar....
...insgelijks...