Geschiedenis werfkelders, deel 1

* Waterhuishouding;

In het verleden stroomde de rivier de Rijn door het Utrechtse land om bij het Zuid-Hollandse Katwijk in de Noordzee uit te monden. Hoe de loop van de rivier in de stad Utrecht precies gelopen heeft is niet exact bekend, maar vanaf de Romeinse tijd was er de behoefte haar loop te bedwingen.
In de middeleeuwen ontstonden er vanaf omstreeks 1000 in de bloeiende handelsplaats Utrecht grachten zoals delen van de Oudegracht en Kromme Nieuwegracht. Vanaf de 10e eeuw hadden handel, ambachten en markten zich geconcentreerd in en rond de handelswijk Stathe. Langs met name de oudste en belangrijkste van die grachten, de huidige Oudegracht waaraan Stathe lag, bevond zich een lintbebouwing van huizen, bedrijven en winkels. Deze bebouwing was relatief hoger gelegen ten opzichte van het water omdat bij het graven van de gracht de vrijgekomen grond op de oever werd aangebracht. Met dit grondwerk ontstond min of meer een hoog dijklichaam dat bij hoge waterstanden bescherming bood tegen overstromingen. Vermoed wordt daarnaast dat de Allerheiligenvloed van 1170 de stad een handje hielp. Hoewel de stad in eerste instantie hinder ondervond van deze overstroming, was de Allerheiligenvloed (mede)oorzaak dat het Almere gaandeweg tot de Zuiderzee verwerd. Het waterpeil in het Almere zakte zodat de waterafvoer van de rivier de Utrechtse Vecht verbeterde. De kans op overstromingen voor de stad nam daarmee af.[2] Tevens vonden er waterbouwkundige ingrepen plaats zoals de afdamming van de Rijn bij Wijk bij Duurstede in opdracht van bisschop Godebald in 1122, en het rond 1275 bouwen van de Weerdsluis, waardoor het waterpeil in de Utrechtse grachten laag bleef en goed beheerst kon worden. Al in een vroeg stadium konden zodoende droge opslagkelders worden gemaakt.

* Middeleeuwse werfkelders;

Vroegste voorbeelden van Utrechtse werfkelders dateren uit de periode 1150 tot 1300 en bestaan uit tunneltjes aan de Oudegracht die vanaf de kelder van het huis onder de straat door richting de gracht liepen. Ook de eerste werfkelders ontstaan al vroeg in deze periode. Kelders van huis Rodenburg worden hierin gezien als een van de oudste.
Het merendeel van de werfkelders aan de Oudegracht is gebouwd in de opvolgende periode van ongeveer 1300 tot 1500. De andere stadsbinnengrachten ontstaan in deze periode. In deze twee eeuwen kregen nieuwe huizen veelal een werfkelder. Bij reeds bestaande huizen werd de huiskelder uitgebreid met een werfkelder en indien er nog geen huiskelder was, werd tussen de funderingen gegraven om er alsnog een aan te brengen. Direct aan het water gelegen werfkelders kwamen er vooral langs de nieuwe Plompetorengracht en Drift. Deze waren niet het in het handelsgebied gelegen en kregen vanwege de geringe grachtbreedte geen werf. Kleine houten steigerconstructies werden soms nog wel aangebracht voor de werfloze kelders.