Profeet in de Veenkoloniën

Voor u gelezen in het Nederlands Dagblad, d.d. 15 augustus.

Begrensd eerwaardig is een serie over bijna vergeten pastoors en dominees die vooral in hun eigen omgeving indruk maakten. Vandaag: Evangelist Jan van Petegem (1842-1914) uit Veendam in de Groninger Veenkoloniën.

Volgens de overlevering werd van Petegem geregeld op wonderbaarlijke wijze uit moeilijke situaties gered. Drie mannen probeerden hem op klaarlichte dag in het kanaal te duwen. Juist toen van Petegem geen kant meer op kon en de verdrinksdood aanstaande leek, klonk er een geweldige donderslag. De mannen schrokken er zo van - er was geen onweerswolk te zien geweest - dat ze op de vlucht sloegen en Van Petegem zijn weg vervolgen kon. Een andere keer probeerden zijn tegenstanders hem op een donkere weg tussen Stadskanaal en Wildervank te doden, ze waren zijn vermaningen beu. Maar toen Van Petegem er aankwam, durfden ze hem niet aan te raken, omdat er engelen naast hem liepen.

Van Petegem had veel vijanden in Veendam, waar hij van 1881 tot zijn dood in 1914 het evangelie predikte. Zij hadden een hekel aan de volhardende en indringende manier waarop hij zijn boodschap bracht, en vervloekten de zegen die er op zijn arbeid lag. Hij was nog maar pas in Veendam, toen hij van een adelijke dame een grote gift ontving, waarvan hij een grote pastorie liet bouwen,
voor hem, zijn vrouw en de negen kinderen, maar ook om armen, zieken en ellendigen op te nemen. Geregeld zat het gezin aan tafel met tien à twintig gasten, die als wederdienst allerlei bezigheden in huis en kerk verrichtten. Vanaf 1897 was het huis een 'tehuis voor drankzuchtigen', het eerste in Nederland.

Van Petegem en zijn volgelingen werden de 'Petegommers' genoemd, en die naam was passend, omdat ze lange tijd bij geen kerkegnootschap waren aangesloten. Van huis uit was Van Petegem hervormd, hij was gedoopt in de hervormde kerk van Zaamslag, maar het geloof zei hem niet zo veel. Toen hij in 1870 tyfus kreeg en na zeven maanden op de rand van de dood verkeerde, verscheen er een dominee aan zijn bed, de bevindelijke dwarsligger H.J.Budding,
die weigerde met hem te bidden. 'Je moet je bekeren en je hart aan de Here Jezus geven', zei Budding, 'dan zul je beter worden'. Na een nacht vol geestelijke worsteling kreeg Van Petegem een innige ervaring van Gods aanwezigheid. Hij bekeerde zich, werd beter en sloot zich aan bij de gemeente van ds. Budding in Goes.
Van Petegem was timmerman. Hij was enige tijd opzichter bij de timmerwerken in de pas drooggelegde Haarlemmermeer, maar ervoer een sterke roeping tot het werk van evangelist en zag die roeping spoedig vervuld in Veendam. Hij werd er hulpprediker bij de Lutherse gemeente, tot de predikantsvacature vervuld zou zijn. Vanaf het eerste moment maakte hij indruk. Wie hem hoorde spreken, kon niet meer stoppen met luisteren; hij leek wel een profeet. Van Petegem belegde bidstonden, stichtte jeugdverenigingen en deed aan duiveluitdrijving en gebedsgenezing; een vrouw die jarenlang ziek op bed gelegen had, genas op zijn gebed. Kroegklanten verlieten de herberg voorgoed en zaten elke zondag onder het gehoor van Van Petegem.

Groot was de teleurstelling toen de Lutherse gemeente na zes maanden weer een dominee kreeg en er aan het werk van Van Petegem een einde scheen gekomen. Sommigen vroegen hem te blijven, en dat wilde Van Petegem niet weigeren. Hij stichtte een nieuwe gemeente, de 'Reddingsgemeente', die vele jaren later, in 1904, toetrad tot de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten.
Op het hoogtepunt telde ze honderden leden. Van Petegem heeft bijna veertig jaar gewerkt in Veendam, geholpen door zijn vrouw, die het evangelie verkondigde in verschillende evangelisatieposten in de regio.
In Muntendam, Stadskanaal, Valthermond, Musselkanaal en nog tien andere plaatsen werden afdelingen van de Reddingsark gesticht. Twee dochters werkten ook mee, zij waren de eerste vrouwelijke evangelisten in Nederland.

Bij de Van Petegems ging evangelisatie hand in hand met sociaal werk. Tijdens de strenge winter van 1890/1891 gaven ze dagelijks brood en koffie aan tweehonderd armlastigen. Zij vroegen de rijken om afgedragen kleren, die ze herstelden en onder de armen verdeelden. Ze bestreden de zondagsarbeid, zodat de zwaarbelaste arbeiders rust ontvingen en tijd vonden om Van Petegem te horen preken.
De socialisten vonden hem vreselijk, ze maakten zijn geloof belachelijk, maar geleidelijk gingen ze hem waarderen als vriend der armen. Ook de pastoor van Veendam stapte over zijn bezwaren heen. 'Deze man is wel een ketter, maar God zal hem zijn ketterij vergeven om zijn goede werken en hem in de hemel brengen.'

Na een jaar of tien kwam de klad in het werk van Van Petegem. Het werk groeide hem boven zijn hoofd, hij miste het organisatorisch talent om het vuur brandende te houden. Toen hij in 1914 op 72-jarige leeftijd overleed, telde de Reddingsgemeente nog maar honderd actieve leden. Op zijn graf lieten zij een grote steen met een geopende Bijbel plaatsen. In Veendam wordt de herinnering levend gehouden door de Dominee Van Petegemstraat.